Huis van Bosch

Rijksmonument ‘De Kleine Winst’ aan de Markt in Den Bosch, raakte als een wonder niet beschadigd bij de instorting van de buurhuizen in 2016. Met de restauratie en herbestemming van het voormalige woonhuis en atelier van de schilder Jheronimus Bosch tot het ‘Huis van Bosch’ is een fysieke herinneringsplek ontstaan voor de wereldberoemde Bosschenaar en tegelijkertijd acht eeuwen bouwhistorie zichtbaar gemaakt. V&B is verantwoordelijk voor de unieke combinatie van een traditionele restauratie, een uitdagende herbestemming en een verregaande verduurzaming. Dankzij de restauratie en herbestemming en door de toepassing van de nieuwste technieken is een rondgang door het Huis van Bosch voor bezoekers een spannende reis, waarbij de geschiedenis tot leven komt.

Jheronimus Bosch was ongeveer twaalf jaar oud toen zijn vader in 1462 het huis kocht. Het huis diende gedurende enkele decennia daarna als schildersatelier, onder andere voor Jheronimus. Ook na de verhuizing van Jheronimus naar een groter huis aan de overzijde van de Markt in 1481 bleef het pand nog ruim veertig jaar in het bezit van de familie en als schildersatelier in gebruik. Daarna woonden er onder andere ambachtslieden, militairen en onderwijzers. Vanaf de negentiende eeuw heeft het huis de naam ‘De Kleine Winst’ en waren er een bakker en diverse winkels gevestigd. De laatmiddeleeuwse, houten voorgevel met uitkragende topgevel werd in 1875 vervangen door de huidige gevel in eclectische stijl. Componist Alphons Diepenbrock woonde aan het eind van de negentiende eeuw enkele jaren in het woonhuis.

Achter de negentiende-eeuwse voorgevel bevindt zich een middeleeuwse kern met muren, balklagen, spiltrap en kapconstructie uit de tijd dat Jheronimus Bosch in het huis woonde en werkte. Het is aannemelijk dat zijn vader na aankoop van het huis een ingrijpende verbouwing uitvoerde. De kelder is een van de meest bijzondere ruimten in het huis. Hier bevindt zich nog een dertiende-eeuwse balklaag. Onder het achterhuis is een gemetselde, overwelfde ruimte, eveneens uit de dertiende eeuw. In het achterhuis is in de zeventiende eeuw een binnenplaats gemaakt. Ondanks de zeer vervallen staat, maken de nog authentiek aanwezige tijdslagen het pand bijzonder. Het was de kunst om alle originele elementen te behouden en het pand tegelijkertijd bouwkundig en constructief geschikt te maken voor zijn nieuwe functie. V&B verrichtte hiertoe een uitgebreid bouwhistorisch onderzoek en mocht vervolgens ook het ontwerp voor de restauratie, herbestemming en verduurzaming uitwerken. De uitgangspunten voor het project waren het realiseren van een voor iedereen toegankelijk woonhuismuseum met een optimale beleving van het leven van Bosch en het zichtbaar maken van acht eeuwen unieke bouwgeschiedenis middels een zo duurzaam en circulair mogelijke restauratie.

De begane grond heeft een historisch winkelinterieur uit het begin van de twintigste eeuw. Dit is behouden en terughoudend gerestaureerd. Door de vloer te verstevigen, is de ruimte geschikt gemaakt als ontvangstruimte. In de voormalige winkel bevindt zich ook de informatiebalie van ‘De Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch’, waar gasten terecht kunnen voor informatie over Bossche activiteiten. In de ruimte tussen het voor- en achterhuis zijn latere afwerklagen verwijderd, zodat de vijftiende-eeuwse muren en balklagen zichtbaar zijn. Hier is een nieuwe keldertrap en een lift toegevoegd, die het gehele huis voor iedereen toegankelijk maakt. De kamer in het achterhuis is geheel teruggebracht naar zijn negentiende-eeuwse uitstraling.

De historische spiltrap is gerestaureerd om letterlijk in de voetsporen van Bosch naar boven te kunnen lopen. De voorkamer op de verdieping is bijzonder vanwege de vijftiende-eeuwse muurschilderingen. De negentiende-eeuwse elementen van de verdieping zijn eveneens gerestaureerd, zodat alle tijdslagen door elkaar ervaarbaar zijn. De zolder verkeerde in zeer slechte staat. Alle historische onderdelen van de eiken kapconstructie zijn gerestaureerd. Ontbrekende delen zijn aangevuld. De gehele kap is geïsoleerd, zodat de zolder als educatie- en atelierruimte voor groepen en klassen kan dienen.

De voormalige binnenplaats is met glas overkapt. Hier bevindt zich een nieuwe trap om de historische spiltrap te ontzien. Omdat de binnenplaats ten tijde van Bosch een binnenruimte was, zijn de vroegere eiken spanten van de dakconstructie in glas gereconstrueerd. Het oorspronkelijke achterhuis is hiermee op moderne wijze gecompleteerd. Tezamen met nieuwe vloer- en trapconstructies in staal en glas vormt het een nieuwe tijdslaag in de rijke historische gelaagdheid.

De uitdaging in het Huis van Bosch was een zo duurzaam mogelijke renovatie met behoud van historische details. Het huis is al zo lang het bestaat gasloos. Die duurzaamheidsslag hoefde niet meer gemaakt te worden. Wel zijn er verschillende andere duurzame maatregelen doorgevoerd, zoals de toepassing van een warmtepomp, zonnepanelen en LED lampen. Op de begane grond en in de kelder is vloerverwarming geïnstalleerd.
Aanvullend is veel materiaal hergebruikt of tweedehands ingekocht. Zo vond de aannemer per toeval de oude balken uit het ingestorte buurpand. Deze kregen een tweede leven in het plafond van de kelder. Voor het dak zijn voor standaard gebruik afgeschreven isolatieplaten gebruikt. In het Huis van Bosch is echter niks standaard. Doordat de platen geen constructieve functie hebben, konden ze in dit pand prima worden toegepast. Zelfs het beton dat in de kelder is gestort is niet helemaal nieuw. Hiervoor is fijngemalen betonpuin gebruikt.