Kasteel Wijchen

Midden in het Gelderse Wijchen bevindt zich een van oorsprong middeleeuws kasteel. Hoewel het zich uitwendig in volle glorie toont, heeft het bouwwerk intern de nodige wijzigingen ondergaan. In het kasteel bevinden zich onder andere de raadszaal van de gemeente, een trouwzaal en Museum Wijchen. VB erfgoed & architectuur verrichtte in opdracht van de gemeente Wijchen een haalbaarheidsonderzoek om het kasteel toekomstbestendig en integraal toegankelijk te maken. Hoofddoel was om de huidige maatschappelijke functie te versterken en de cultuurhistorische belevingswaarde van het kasteel te vergroten. Na uitwerking van de plannen is het restauratieplan het afgelopen anderhalf jaar uitgevoerd. Door de binnenplaats met een volledig glazen dak te overkappen is een aangename, centrale ontvangstruimte ontstaan voor zowel de representatieve ruimtes van de gemeente als het museum.

Kasteel Wijchen wordt voor het eerst genoemd in 1392, maar dateert in zijn huidige vorm uit het begin van de zeventiende eeuw. Emilia van Nassau (de dochter van Willem van Oranje) vestigde zich in Wijchen, nadat zij door haar huwelijk met de katholieke Emanuel van Portugal uit de familie was verstoten. Na een grondige verbouwing van de oorspronkelijke burcht kreeg het kasteel zijn huidige verschijningsvorm. Van 1771 tot 1903 fungeerde het als buitenverblijf voor de Brusselse bankiersfamilie d’Osy. Op Sinterklaasavond 1906 ging het kasteel, dat inmiddels eigendom was van jonkvrouw Adriana van Andringa de Kempenaer, in vlammen op. Alleen de buitenmuren stonden nog overeind. Op basis van gedetailleerde opmetingstekeningen uit 1904 werd het direct na de brand in oude luister hersteld.

In de jaren dertig van de vorige eeuw kocht de gemeente Wijchen het kasteel en sindsdien is het de vaste vergaderplek van het college van burgemeester & wethouders en de gemeenteraad. In de jaren negentig vond een renovatie plaats, met als doel Museum Wijchen op de zolder van het kasteel te vestigen. Hierbij zijn betonvloeren aangebracht en is een lift toegevoegd. De aanpassingen waren pragmatisch van aard en hadden weinig oog voor het karakter van het kasteel. De indrukwekkende buitenzijde van het kasteel klopte helemaal niet meer met de historische beleving binnen, waar door de moderne en witte uitstraling weinig kasteelsfeer meer ervaarbaar was.

Het kasteel heeft een nagenoeg vierkante plattegrond en wordt omsloten door een gracht. Het gebouw bestaat uit een U-vormig hoofdvolume met centraal een markante toren. Door een vooruitspringend volume met de poort en erboven een kapel wordt een binnenplaats omsloten. Een van de gevels langs de binnenplaats heeft een open galerij, uniek in Nederland. Op iedere buitenhoek is het kasteel voorzien van een arkeltoren. Kasteel Wijchen is in een Italianiserende, Hollandse renaissancestijl gebouwd.

De grootste aanpassing is de toevoeging van een glazen overkapping over de binnenplaats. Hierdoor werd het mogelijk de in de jaren negentig dichtgezette galerij te openen en een aantrekkelijke ontvangst met balie te maken voor de gemeente, de VVV en het museum. Door het dak en de benodigde constructie (met tien meter lange balken) volledig in glas uit te voeren, is de uitstraling van de binnenplaats behouden en is het zicht op de toren zo transparant mogelijk gehouden.

De historische ruimten rondom de binnenplaats zijn gerenoveerd en tonen alle periodes die het kasteel heeft doorgemaakt, van renaissance (kapel) tot jaren dertig (burgemeesterskamer en raadszaal). De historische kleuren die door kleuronderzoek aan het licht zijn gekomen zijn teruggebracht, zodat elk vertrek een eigen kleurbeeld heeft gekregen. Hier is de stoffering per ruimte op afgestemd. De trouwzaal is met oud meubilair in bruikleen van de RCE weer helemaal in historische stijl ingericht. Voor de raadszaal is een nieuwe, ovale opstelling ontworpen. Op de eerste verdieping zijn vergader- en presentatieruimten gerealiseerd die verhuurd kunnen worden. Door de enfilade (as met deuren op een rij) te herstellen en van glazen puien te voorzien, is op de eerste verdieping weer de oude rondgang ontstaan.

Tezamen met de bouwkundige aanpassingen zijn ook de installaties vernieuwd en is een flinke duurzaamheidsslag gemaakt. Alle ramen zijn voorzien van maatwerk achterzetramen. In de vloer van de binnenplaats is een lage-temperatuur vloerverwarming aangebracht, afgewerkt met een historische klinkerbestrating. Tevens is een luchtbehandelingsinstallatie toegevoegd zodat meerdere ruimtes tegelijkertijd gebruikt kunnen worden. Alle installaties en kanalen zijn op de verdieping in verdikte wanden onzichtbaar weggewerkt. Zodoende konden de historische ruimten op de begane grond van veel installatiewerk ontzien worden. De installaties zijn aangesloten op een nieuwe warmtepomp. Ook is het gehele kasteel van kelder tot kap miva-toegankelijk gemaakt, zodat er voor iedereen een gelijkwaardig bezoek mogelijk is.

De verdieping is in verband met het multifunctionele gebruik in kleurstelling lichter gehouden en terughoudender ingericht dan op de begane grond. In nieuwe verdikte wanden zijn alle installaties onzichtbaar weggewerkt. In de herstelde gangstructuur zijn moderne eiken glaspuien toegevoegd.

Het souterrain was door de beperkte hoogte nauwelijks bruikbaar. Door de vloer in een deel van het souterrain te verlagen, zijn nu ook de gewelfde, historisch interessante kelderruimtes voor publiek toegankelijk. De verlaagde zone is als een moderne toevoeging vormgegeven zodat de historische gelaagdheid optimaal zichtbaar blijft. Deze ruimten zijn door het museum ingericht om de ontwikkeling van het kasteel en het verhaal van de verschillende bewoners te vertellen. Een bijzonder element is het cachot, een politiecel met stenen bed, dat tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw in gebruik was.
Naast de historische kelders zijn moderne voorzieningen als garderobe en toiletten in het souterrain ingepast. De toiletten zijn als vrijstaande, eiken blokken in de gewelfde ruimte ingepast, zodat het effect van het daglicht in deze historische ruimte zichtbaar blijft.

Het museum is op de zolderverdieping van het kasteel gevestigd. Tot de renovatie moesten de bezoekers zelf met de lift naar boven zonder iemand tegen te komen, wat een erg ongastvrij gevoel gaf. Het museum heeft een prachtige archeologische collectie en vertelt de ontwikkeling van de streek van de prehistorie tot nu. Een bezoek meer dan waard! De beleving van het kasteel speelde tot voor kort nauwelijks een rol van betekenis. Door de overkapte centrale binnenplaats is een centrale ontvangstruimte ontstaan, waar onder de gewelven van de open galerij de receptie van het museum is gekomen. Ook het VVV-kantoor heeft hier een plek gekregen om de bezoekers te informeren over Wijchen en omstreken. Niet alleen meer met de lift, maar ook via de oude spiltrap in de traptoren is het museum bereikbaar. Door het herstel van de historische uitstraling van het kasteel is het nu ook interessant om het kasteel niet alleen aan de buitenkant, maar ook van binnen te bekijken, zodat het gehele kasteel in het centrum van Wijchen de moeite waard is.

opdrachtgever: Gemeente Druten / Wijchen
architect: VB erfgoed & architectuur
constructeur: Constructiebureau De Prouw
installatieadviseur: B&I ontwerp en advies
aannemer: Dijkhof Bouw
E-installaties: Modderkolk
W-installaties: DKC Totaaltechniek

Het ontwerp is in nauwe samenwerking met de betrokkenen van de gemeente Wijchen en Museum Kasteel Wijchen tot stand gekomen. Door bruikleen uit het depot van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed was het mogelijk de ruimten een historisch cachet te geven. De renovatie is mede mogelijk gemaakt door een grote subsidie van de Provincie Gelderland.

Oplevering: januari 2022