Kasteel de Haar

Vanaf het begin van deze eeuw treedt VB erfgoed & architectuur op als bouwhistorisch adviseur en restauratiearchitect van Kasteel de Haar in Haarzuilens (gemeente Utrecht). Vanaf 2001 zijn in verschillende fasen het kasteel zelf, het stallencomplex, de kerk en het Châtelet gerestaureerd. De uitdaging was het grootste kasteel van Nederland, met meer dan tweehonderd vertrekken en 25 badkamers, van een versleten bouwwerk weer om te toveren in het sprookjeskasteel van weleer.

De bouw van Kasteel de Haar duurde twintig jaar, van 1892 tot en met 1912. Het kasteel en de bijgebouwen zijn in neogotische stijl ontworpen door Pierre Cuypers, de architect die ook het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam ontwierp. De ruïnes van een oud slot fungeerden als basis. De meest oorspronkelijke ruimte van het kasteel is de oude keuken die dateert uit de vijftiende eeuw. In 1898 werd hier een hypermoderne, Franse hotelkeuken geïnstalleerd.
Hoewel opdrachtgevers Etienne van Zuylen van Nijevelt van de Haar en Hélène Rothschild nooit van plan waren het kasteel permanent te gaan bewonen, werd het toch uitgerust met de voor die tijd modernste technische installaties, zoals elektrische verlichting, lagedruk stoomverwarming en een personenlift. De rijkheid van het interieur van het kasteel is in Nederland ongeëvenaard. Sinds 2000 is het kasteel eigendom van de Stichting Kasteel de Haar. De familie Van Zuylen van Nijevelt van de Haar woont in de maand september zelf op De Haar. De rest van het jaar zijn kasteel en tuinen open voor publiek.

In Kasteel de Haar zijn het exterieur, het interieur en de installaties alle even bijzonder. Een conserverende aanpak, waarbij de sfeer en het unieke totaalbeeld van het kasteel in stand blijft, was het meest passend. Hierbij stonden we voor een grote uitdaging: het gebouw verkeerde in een versleten toestand en er was veel achterstallig onderhoud. De vele ernstige zettingen maakten het noodzakelijk het kasteel van een nieuwe paalfundering te voorzien. Hiermee startte in 2001 de herstelwerkzaamheden. Daarna zijn de gevels van top tot teen aangepakt. Het metselwerk is waar nodig vervangen, de glas-in-loodramen en de leien op het dak zijn gerestaureerd. Ook is er een nieuwe ridder van brons gemaakt en teruggeplaatst op de toren.
Het museale gebruik en de bewoning in de maand september stellen speciale eisen, met name aan de installatietechniek. De oorspronkelijke installaties moesten met het oog op de veiligheid gerestaureerd worden. De stoomverwarming, in feite een industrieel monument, is gehandhaafd, maar wordt ondersteund door een klimaatregeling. De elektrische installatie is volledig van nieuwe bedrading voorzien. De installatie van brand- en inbraakdetectie is met veel inventiviteit in het historische interieur ingepast.

Het herstel van het interieur van het kasteel lag in de deskundige handen van Burgy Bouwbedrijf. Alle denkbare materialen en disciplines kwamen langs in de grootschalige restauratie: houten lambriseringen, natuurstenen trappen, siermetselwerk, compo-plafonds, mozaïekvloeren, decoratief schilderwerk. Tijdens de werkzaamheden bleef het kasteel open voor bezoekers. De looproutes slingerden zich rond de werkzaamheden, die door de bezoekers met veel interesse werden gevolgd.

In het souterrain van het kasteel, het eindpunt van de rondleidingen, kreeg de nieuwe winkel een logische plek. Ook is hier een extra toiletgroep geplaatst en een eigentijdse horecakeuken.

Het Châtelet (letterlijk: kasteeltje) is na grondig historisch onderzoek tussen 2013-15 gerestaureerd. Oorspronkelijk is het ontworpen als poortgebouw en onderkomen voor de technische installaties van het kasteel. Sinds de jaren vijftig gebruikt de familie Van Zuylen van Nijevelt van de Haar het als familiehuis. Een loopbrug verbindt het met het grote kasteel. Het Châtelet is ontworpen door Jos Cuypers, compagnon en zoon van Pierre Cuypers.
Tijdens de restauratie van het Châtelet zijn onder andere nieuwe luiken geplaatst (die op basis van kleuronderzoek aan de oorspronkelijke, door houtrot aangetaste luiken in een rood-wit patroon zijn geschilderd), 2.900 gesmede onderdelen van de kozijnen gestraald en geschilderd, glas-in-loodramen vervangen en alle lei- en loodwerken op het dak vervangen of gerestaureerd. Het torentje is gerestaureerd en, voorzien van nieuwe leien, als kroonstuk weer teruggeplaatst.
In het interieur zijn onder andere de badkamers hersteld met fraaie details, zoals de oorspronkelijke, handbeschilderde tegels uit de Harlinger Tegelfabriek, originele wandbeschilderingen, wandbespanningen en parketvloeren.

Projectnaam: Kasteel de Haar
Categorie: Restauratie
Opdrachtgever: Stichting Kasteel de Haar
Programma: Museum
Omvang: 10.100m2
Bouwkosten: € 40 miljoen
Status: Opgeleverd
Opleverdatum: medio 2020